Als je het ons vraagt

In oktober zijn er Tweede Kamerverkiezingen. Wat nemen politieke partijen in hun verkiezingsprogramma op over openbaar vervoer? Nou, als je het ons vraagt, hebben we bij het OV-bureau Groningen Drenthe wel een paar suggesties. Dit ambtelijke stuk is bedoeld ter inspiratie voor verkiezingsprogramma’s en gaat over goedkoper, sneller en vaker, makkelijker en eenduidiger OV: voor alle (nieuwe) reizigers in Nederland.

Maak het OV voor de reiziger goedkoper 

Stel middelen beschikbaar om het OV voor de reiziger goedkoper te maken, in ieder geval buiten de spits. Het OV is de afgelopen jaren relatief duurder geworden in vergelijking met het gebruik van de auto (mede door de verhoging van het btw-tarief op kaartjes van 6% naar 9% in 2019), terwijl de auto relatief goedkoper werd. Goedkoper OV maakt het voor meer mensen aantrekkelijk om (vaker) met het OV te reizen. Meer reizigers zorgen voor meer opbrengsten, die weer kunnen worden geïnvesteerd in het uitbreiden van de dienstregeling en dus het verbeteren van het OV. Trouwe reizigers worden beloond bij gebruik van OVpay: hoe meer je reist, hoe meer korting je krijgt en hoe goedkoper het dus wordt.  

Niet goed, geld terug
Laat mensen kennis maken met het OV. Door geïnteresseerden een periode gratis te laten reizen, ervaren zij zorgeloos het gemak van reizen met het OV. En: “niet goed, geld terug”.  

Ga vervoersarmoede tegen met een landelijke Onderwegpas
Voer landelijk de Onderwegpas (in sommige regio’s bekend als Meedoenpas) in: vrij reizen buiten de spits voor minima (mensen met een kleine beurs). Werk (zowel betaald als vrijwillig), scholing, mantelzorg, bezoek aan vrienden en familie, musea, ziekenhuis, winkels en de sportschool komen letterlijk binnen bereik. Dit leidt tot minder isolement en meer maatschappelijke participatie.  

Maak ruimte voor sneller OV  

Wil het OV een beter alternatief zijn voor de auto, dan zullen bussen sneller en vaker moeten rijden. Voor een snellere busverbinding (BRT, Bus Rapid Transit) zijn de juiste infrastructurele maatregelen nodig. We kunnen bestaande infrastructuur beter benutten door slimme aanpassingen: 1) meer vrije busbanen, 2) de bus én hulpdiensten op vluchtstroken bij file, 3) bushaltes direct aan snelwegen en 4) meer P+R-faciliteiten. Betere doorstroming door een eenmalige investering die zich terugverdient door frequenter ov voor hetzelfde geld. Maak dit mogelijk, bijvoorbeeld door het instellen van een Doorstromingsfonds OV, waar maatregelen voor versnellen van OV financieel ondersteund worden en door het aanbrengen van OV-stroken of doelgroepstroken op (snel)wegen.

Investeer in frequenter OV  

Stel middelen beschikbaar om de frequentie van OV te verhogen. Ieder kwartier of vaker een bus naar de stad maakt dat mensen nooit lang op een bus hoeven te wachten. Lang moeten wachten op een (gemiste) bus is voor veel mensen een reden om de auto te pakken. Werk vaker met een frequentiemelding (om de zoveel minuten) zodat mensen nooit lang hoeven te wachten. 

Maak alternatieve financiering van OV mogelijk 

Internationaal en landelijk zien we dat investeringen en exploitatie van OV door meerdere bronnen gedekt worden. In Frankrijk geldt een versement transports (bereikbaarheidsbelasting) voor grotere bedrijven, die rechtstreeks in het OV-systeem vloeit als cofinanciering. In Utrecht zien wij een goed voorbeeld van publiek-private samenwerking: hier investeren grondeigenaren 200 miljoen euro in een nieuwe hoogwaardige OV-verbinding om de toekomstige wijk Rijnenburg vanaf dag 1 goed te kunnen ontsluiten met de rest van Utrecht. Het mes snijdt hier aan twee kanten: goede bereikbaarheid maakt nieuwe wijken aantrekkelijk om te wonen, wat de business case versterkt voor de ontwikkeling van deze nieuwe wijken en de aanpak van de nationale woningbouwopgave. Men heeft in Utrecht door dat bereikbaarheid niet te realiseren valt met reeds volle wegen. Leer van deze aanpak en pas dit landelijk toe: draag niet bij aan nieuwe files, maar aan betere bereikbaarheid voor nieuwe én bestaande inwoners. 

Ontschot en combineer waar mogelijk

Wij zien veel verschillende vormen van mobiliteit, ieder met hun eigen budget, variërend van treinen, metro’s en bussen tot aan vrijwilligersvervoer, WMO-taxi’s en leerlingenvervoer. Hier kunnen vervoersstromen slimmer gecombineerd worden: het is zonde als we onze wegen vullen met veelal halflege voertuigen. Door slim verschillende vervoersvragen te combineren en financierings- en regelgevingsschotten weg te halen, houden we zowel stad als streek bereikbaar op alle dagen van de week en maken we het vervoersaanbod overzichtelijk en betaalbaar voor alle reizigers. Ook hier kan de Onderwegpas een sleutelrol spelen. Zie ook het rapport Contouren Toekomstbeeld OV 2040 van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) en de standpunten van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). 

Leg uit hoe OV werkt  

Voor veel mensen is het onduidelijk hoe het OV werkt: hoe weet ik welke bus ik moet hebben en hoe laat en waar gaat die? In- en uitchecken met de bankpas maakt het reizen met het OV al een stuk makkelijker; reizigers hoeven zich geen zorgen meer te maken over losse kaartjes of abonnementen. Wie vaker reist, komt automatisch in aanmerking voor korting.  

Maak als overheid 1 landelijk platform voor plannen, boeken en betalen van OV 

Reizigers zien nu door de bomen het bos niet meer bij de verschillende apps en diensten. Zorg voor in ieder geval één landelijk platform voor plannen, boeken en betalen van al het OV. Via open standaarden kunnen marktpartijen delen hiervan aanbieden, maar het is de rol van de overheid om minimaal 1 platform voor plannen, boeken, betalen aan te bieden. De NS-app of 9292 kunnen hiervoor doorontwikkeld worden. Stimuleer niet alleen innovatie, maar vooral ook open standaardisering en gebruiksgemak. 

Verbeter het imago van het OV met een landelijke campagne 

Stimuleer dat mensen bewuster kiezen hoe ze dagelijks reizen. Het OV kan een volwaardig alternatief zijn voor forensenverkeer, maar kan ook onderdeel zijn van een sportieve en gezonde reis: eerst met de fiets of lopend naar een halte, vervolgens met het OV of andersom. Economisch is reizen via een P+R ook voordelig: men kan hier gratis de auto parkeren en reizen met meerdere bussen per uur naar de binnenstad en vice versa. Dit scheelt niet alleen parkeerkosten, maar ook verkeersdrukte in grote plaatsen. Kortom: het OV draagt op meerdere vlakken bij aan de aantrekkelijkheid van de stedelijke omgeving. 

Makkelijk OV voor iedereen 

Verklein de verschillen tussen openbaar vervoer en doelgroepenvervoer (denk aan WMO-taxi en Leerlingenvervoer). Laat gebruikers van het doelgroepenvervoer vaker reizen met openbaar vervoer. OV-ambassadeurs kunnen hierbij helpen, zij reizen de eerste keren mee.  

Faciliteer de eerste en laatste kilometer 

Zorg dat er OV-fietsen komen zijn op alle belangrijke OV-knooppunten: vergroot het netwerk buiten de bestaande stations. Het OV wordt aantrekkelijker als de eerste en laatste kilometers van reizen makkelijker worden. 

Regel 1x inchecken, 1x uitchecken per reis 

Nu moet de reiziger in- en uitchecken bij ieder vervoerder. Regel, in het belang van de reiziger, dat eenmaal inchecken bij het begin van de OV-reis en eenmaal uitchecken aan het eind van de reis mogelijk wordt, ongeacht waar je bent, het vervoermiddel of de vervoerder waarmee gereisd wordt.   

Maak de aansturing van OV eenduidiger en neem als overheid meer regie 

Zorg voor één natuurlijk en vanzelfsprekend OV-netwerk voor de reiziger. Het OV is in Nederland op veel verschillende manieren geregeld. Verschillende vervoerders, verschillende soorten opdrachtgevers (ministerie, provincie, vervoersautoriteit, OV-bureau), verschillende vervoerregio’s, verschillende producten (abonnementen) en verschillende communicatie/campagnes/acties. Dit maakt het voor de reiziger allemaal niet duidelijker.  

Organiseer de aansturing op regionale schaal 

Het OV-bureau is een gemeenschappelijke regeling van de provincies Groningen en Drenthe en de gemeente Groningen en is, in tegenstelling tot de meeste concessies, opbrengstverantwoordelijk. Kortgezegd gaan de opbrengsten van de buskaartverkoop naar het OV-bureau (die het vervolgens weer investeert in beter/meer OV) en dus niet naar de vervoerder; het OV-bureau betaalt de vervoerder per gereden (dienstregelings-)uur. Het OV-bureau heeft ook de ontwikkelfunctie, hetgeen wil zeggen dat zij jaarlijks de dienstregeling maakt en het overleg voert met stakeholders zoals gemeenten, provincies, grote werkgevers, scholen etc. om goed zicht te hebben op (veranderende) reisbehoeften. Uiteraard is de vervoerder hierbij betrokken, maar het primaat ligt bij de overheidsorganisatie. “Maak meer OV-bureaus.” 

Maak mogelijk dat vervoerders hun dienstverlening zo goed mogelijk kunnen uitvoeren 

Betrouwbaar OV (de bus rijdt en komt op tijd) is essentieel voor reizigers. Twee slechte ervaringen en mensen haken af en pakken in het vervolg weer de auto. In de concessie maken opdrachtgever (overheid) en opdrachtnemer (vervoerder) afspraken over betrouwbaarheid (rituitval) en punctualiteit (niet te vroeg of te laat vertrekken). Een vervoerder is verantwoordelijk voor een goede dienstverlening (uitvoering van de dienstregeling) en moet in staat worden gesteld om rendement te maken. Creëer als overheid de randvoorwaarden waarbinnen die dienst goed kan worden uitgevoerd.